Czym różni się steampunk od cyberpunku? Czym Fantasy od Fantastyki? W tym miejscu będziemy się starali gromadzić definicje które ułatwią czytelnikom i nie ukrywajmy – nam też poruszanie się po rafach kategoryzacji wpisów. Na razie korzystamy z  Wikipedii,  może później dorobimy się własnych opracowań.

Cyberpunk ( za Wikipedia)– nurt w literaturze science-fiction oraz kinematografii, który skupia się na ludziach i otaczającej ich zaawansowanej technologii komputerowej i informacyjnej, niekiedy połączony z różnego rodzaju zamieszaniem w społeczeństwie (np. stan wojenny). (..)Cyberpunk koncentruje się najczęściej na mrocznej stronie wpływu technologii na człowieka. Istotnym jest jego połączenie z maszyną, od wspominanej cybernetyki, przez całkowicie sztuczne ciała na zwykłym uzależnieniu człowieka, do techniki w podstawowych czynnościach dnia powszedniego kończąc. Regułą w tym gatunku jest występowanie korporacji i firm o niezwykle rozległych wpływach. Często cyberpunk przedstawia przyszłość jako świat niegościnny, gdzie cywilizacja koncentruje się w odciętych miastach, gdzie wolność i swoboda została poświęcona pod pozorem obrony ludzkości.

Fantasy dzieli się na liczne  podgatunki ( za Wikipedia):

• • Low fantasy – konwencja literacka, będąca podgatunkiem fantasy, charakteryzująca się realizmem zbliżonym do świata rzeczywistego, bardzo często nawiązując do istniejących w nim realiów. Jest skrajnie odległa od innych podgatunków, np. high fantasy, ale zbieżna m.in. z dark fantasy. Środki literackie charakterystyczne dla światów fantasy są bardzo zmarginalizowane – zazwyczaj brak jest fikcyjnych ras, takich jak elfy czy krasnoludy, a magia jest jedynie zjawiskiem incydentalnym; bohaterowie nie mają żadnych nadnaturalnych zdolności, lecz są zwykłymi ludźmi odznaczającymi się jedynie szczególnymi cechami charakteru. Powodowani są prostymi, naturalnymi pobudkami, w przeciwieństwie do postaci występujących w monumentalnych powieściach typu Władca Pierścieni Za prekursora konwencji uważany jest Robert E. Howard ze swoim cyklem o Conanie, którego fabuła osadzona jest na Ziemi ok. 14 000 – 10 000 p.n.e. w fikcyjnej erze hyboryjskiej, w krainie mającej być pierwowzorem mitologicznej Hiperborei> – znanej starożytnym Grekom, a główny bohater jest synem kowala, który chce się zemścić na mordercach swoich rodziców. Jednak jego cykl kieruje się bardziej w stronę heroic fantasy lub odmiany zwanej “magia i miecz>”.Low fantasy nie jest odrębnym gatunkiem i jego definicja nie jest ściśle określona, ale może mieć cechy wspólne z innymi odmianami, jak np. dark fantasy.

• • Dark fantasy –  to podgatunek łączący ze sobą fantasy i horror. Należy zauważyć, iż dzieła zaliczane do tego gatunku są często kwalifikowane jako horror lub fantasy, w zależności od tego, których cech posiadają więcej. W konsekwencji, terminem dark fantasy określa się często dzieła, które można by śmiało zaliczyć do bardzo różnych gatunków. Prawdopodobnie najbardziej typowymi dziełami z gatunku dark fantasy są utwory H. P. Lovecrafta, które łączą w sobie fantasy i horror (oraz w mniejszym stopniu science fiction) a nie można ich w prosty sposób zakwalifikować do żadnej z tych kategorii.
    Bardziej jako  Horror: W tym kontekście termin “dark fantasy” oznacza pewien typ horrorów; staje się on jednak szybko własnym, oddzielnym gatunkiem. Różnica między horrorem a dark fantasy jest widoczna, gdyż w tym drugim gatunku, potwory typowe dla horroru (jak wampiry) posiadają pewne cechy, które dodają im “ludzkie oblicze” – jak na przykład podobną do ludzkiej motywację. Anne Rice i jej Kroniki wampirów są chyba najbardziej znanym przykładem tego gatunku, zaś do innych liczących się autorów można zaliczyć między innymi Thomasa Ligottiego i Celię Friedman. Rodzimym przykładem może być cykl powieści o kotołaku Ksinie, autorstwa Konrada T. Lewandowskiego.
    Bardziej jako Fantasy: W tym kontekście dark fantasy to opowieści, których akcja skupia się na elementach typowych dla horroru, miejscem akcji są jednak światy magii i miecza lub >high fantasy. Mogą, lecz nie muszą być to światy stworzone specjalnie dla konkretnej opowieści. W tym sensie, dark fantasy jest uważany za podgatunek fantasy. Powieści Michaela Moorcocka o Elryku to prawdopodobnie najbardziej znany przykład tego typu dark fantasy. Innym przykładem fantasy połączonej z horrorem są powieści osadzone w świecie Ravenloft.

• • High Fantasy – Jedna z odmian fantasy, której  najbardziej charakterystyczną cechą jest stworzenie przez autora  rozbudowanego świata z wieloma krainami, o długiej historii, własnym systemie politycznym, religią, czy systemem społecznym.  Do najsłynniejszych twórców tego podgatunku literackiego zalicza się Tolkiena, Levisa, Goodkinda, R. Jordana, czy Andrzeja Sapkowskiego

• • Urban fantasy  ( za Sapkowski) to jeden z subgatunków naszego ulubionego, jakże bogatego gatunku literackiego. Mianem urban fantasy określamy utwory utrzymane w poetyce pikarejsko-wielkomiejskich ballad, krzyżujące i godzące atmosfery kryminałów Chandlera z tymi rodem z West Side Story i z tymi z Pulp Fiction, tymi z ballad Leonarda Cohena i Stinga z tymi z tekstów i muzyki Marka Knopflera, Kurta Cobaina i Sida Viciousa. Utwory, w których magia wśród kwadrofonicznego łomotu rock and rolla i ryku Harleyów wkracza do betonowo-asfaltowo-neonowej dżungli naszych miast. Magia wkracza. Wraz z nią wkraczają mieszkańcy magicznych krain. Najczęściej po to, by cholernie narozrabiać.

• Space Fantasy
• Heroic Fantasy (magia i miecz) – podtyp przygodowej literatury fantas oraz gier fabularnych, opowiadający o przygodach herosów reprezentujących Dobro, w walce ze Złem. Pierwszym autorem tworzącym tego typu utwory był Robert E. Howard.Fantastyka heroiczna nie należy do najbardziej szanowanych gatunków, ze względu na prostą konstrukcję fabuły. Najczęstszym motywem heroic fantasy jest wędrówka bohatera (człowieka, czasem w towarzystwie innych ludzi, elfów czy krasnoludów<) walczących z czarnoksiężnikami, smokami lub innymi kreaturami, aby uratować świat. Częstym zabiegiem stosowanych przez autorów jest rozdzielenie bohaterów na dobrych i złych, co pozwala odnaleźć czytelnikowi cechy głównego bohatera w sobie. Droga postaci zaczyna się w momencie, kiedy bohaterowie są całkiem niepozorni (baśniowy świniopas>), prowadzi ona przez różne niebezpieczeństwa, zaś kończy na walce ze śmiertelnym antagonistą. Częstym elementem heroic fantasy są opisy bitew, główny bohater niekiedy wywodzi się ze znakomitego rodu, ale nie wie o tym. Najbardziej znani autorzy gatunku to: David GemmellRobert Salvatore, czy Margaret Weis. Elementy tego gatunku możemy odnaleźć w większej części literatury spod znaku magii i miecza, bądź nawet ambitnej literatury fantastycznej. Najlepszym przykładem jest Saga o wiedźminie, która mimo zawarcia dużej części heroic fantasy stała się powieścią typowo high dark fantasy>.

Fantastyka historyczna (fantasy historyczna, literatura historyczno-fantastyczna) czerpie z dwóch zazębiających się o siebie gatunków literackich: powieści historycznej ifantastycznej. Często zamysłem autora jest przedstawianie związków przyczynowo-skutkowych obecnych w historii z wykorzystaniem elementów charakterystycznych dla fantastyki: przykładowo zwycięstwo danego stronnictwa whistorycznej bitwie może być uwarunkowane w powieści historyczno-fantastycznej działaniem sił nadprzyrodzonych, mocy, magii. W powieści takiej dwa światy współgrają ze sobą i uzupełniają się.

Powieść gotycka ( za Wikipedia) – odmiana powieści uprawiana głównie na przełomie XVIII i XIX wieku. Typowymi jej elementami były: tajemnicza czy wręcz upiorna atmosfera narracji, odczuwane podczas lektury poczucie grozy (stąd również nazwa: powieść grozy), nawiedzone budowle, zamki, pułapki, śmierć, choroba, szaleństwo, klątwa itp., zaś bohaterami zazwyczaj była jakaś antynomiczna para, gdzie jeden biegun reprezentowany był przez osobnika o wyraźnie demonicznych cechach (jak na przykład Manfred w utworze Walpole’a), zaś drugim biegunem była czysta i niewinna osoba (zazwyczaj jakaś dziewica), jak Antonia w Mnichu. Istotnym elementem powieści gotyckiej był fakt zaistnienia jakiejś ciemnej zbrodni, która odciskała piętno na fabule, a także wymowie ideowej powieści. Powieść gotycka była modyfikacją powieści sentymentalnej XVIII wieku. Wywarła znaczny wpływ na rozwój literatury romantycznej, a także horroru.

Powieść Łotrzykowska (za Wikipedia) – (hiszp. novela picaresca) – powieść pikarejska, szelmowska. Romans awanturniczy przedstawiający losy przebiegłego i pomysłowego włóczęgi-oszusta, ukazujący zarazem satyryczny obraz epoki; wyrosła z plebejskich opowieści o Sowizdrzale. Główny bohater wywodzi się z mieszczańskich nizin społecznych. Jest inteligentny i obrotny, a równocześnie za nic ma powszechnie przyjęte obyczaje. To cwaniak i zawadiaka. Na swojej drodze życiowej przeżywa wiele barwnych i często nieprawdopodobnych przygód. Nieraz wpada przy tym w poważne tarapaty wynikające najczęściej z zetknięcia się jego awanturniczej natury z kulturą życia różnych grup społecznych. Nie ma wpływu na otaczające go wydarzenia, ale doskonale potrafi wyjść cało nawet z największych opresji.

Początków gatunku należy szukać w XVI-wiecznej Hiszpanii, a wyjątkową popularność przeżywał tam zwłaszcza w XVII wieku; w Europie gatunek spopularyzował się w dobie oświecenia (XVIII wiek).
Za pierwowzór powieści łotrzykowskiej uważa się hiszpańską, anonimową powieść pt. Łazik z Tormesu.

Stalker (za Wikipedia) – Pierwotnie termin ten oznaczał prześladowcę. Termin stalker funkcjonuje obecnie w kulturze masowej  na określenie specyficznego rodzaju awanturnika, poszukiwacza i militarysty. W tym znaczeniu występuje w szeregu utworów literackich, muzycznych i innych. pojęcie spopularyzowane zostało przez rosyjskich pisarzy fantastyki naukowej Arkadija i Borisa Strugackich w powieści Piknik na skraju drogi.

Stalkerzy byli osobami trudniącymi się przemytem z tzw. Strefy niezwykłych przedmiotów. Strefa była miejscem, gdzie wylądowała obca cywilizacja pozostawiając po sobie wiele dziwnych przedmiotów o niespotykanych cechach. Przedmioty te miały bardzo dużą wartość na czarnym rynku. Stalkerzy posługiwali się swoistym slangiem, niektóre przedmioty wyniesione ze Strefy nazywano: “pustak”, “owak”, “spinacz”, “świerzb”. W Strefie czyhało na nich wiele pułapek, które też doczekały się swoich nazw, jak “wyżymaczka”, “łysica”. Jako hermetyczna grupa działająca na granicy prawa i ukrywająca swoje działania posiadają oni pseudonimy. Tak pojmowani stalkerzy pojawili się później w literaturze postapokaliptycznej – jako grupa wytrenowanych poszukiwaczy awanturników wchodzących do “Zony” i poszukujących tam anomalii w których można było znaleźć interesujące artefakty. Ci stalkerzy, podobnie jak stalkerzy Strugackich działają poza prawem, mają swój żargon, pseudonimy i są swoistą kastą. Nieco inaczej ma się sprawa ze stalkerami którzy pojawili się w serii Metro. Jako jedyni wychodzą na powierzchnię w poszukiwaniu przedmiotów niezbędnych do przeżycia pod ziemią. Zamiast anomalii czyhają na nich mutanty, nie muszą też się ukrywać, są podziwiani i szanowani.

Steampunk ( za Wikipedia)  – nurt stylistyczny w kulturze (literatura, film, komiks, moda), odmiana fantastyki naukowej, boczna gałąź cyberpunku. W przeciwieństwie do cyberpunku, technologia otaczająca bohaterów nie jest oparta na elektronice lecz na mechanice (np. odpowiednikiemkomputera jest maszyna różnicowa). Charakterystyczne dla steampunku zainteresowanie rozwojem techniki często prowadzi do kreowania wynalazków nieznanych w naszej historii, dlatego nurt ten bywa zaliczany do tzw. historii alternatywnych. Akcja utworów steampunkowych przeważnie rozgrywa się w epoce wiktoriańskiej – erze rewolucji technicznej, wieku pary (stąd nazwa gatunku: steam,ang. – para). Steampunk nawiązuje do twórczości ojców fantastyki: Juliusza Verne’a, Herberta George’a Wellsa czy Marka Twaina

Powieść Drogi – nurt charakterystyczny dla literatury amerykańskiej.  Bohaterowie odbywają jakąś podróż, najczęściej trwającą całą fabułę. Zmierzają do konkretnego wyznaczonego punktu ( celu), w trakcie podróży zadają sobie lub innym ważne, egzystencjalne pytania, które wpływają na ich przemianę duchową. Ostatecznie proces podróży i przemiana okazują się być ważniejsze od samego dotarcia do celu, a sama podróż okazuje się być metaforą życia, opisującą losy człowieka